Budowa i funkcje stawów

autor: admin kategoria: Układ kostno-stawowy

W układzie kostno – stawowym człowieka wyróżnia się trzy rodzaje połączeń kości między sobą:

• ścisłe (nieruchome),

• półścisłe (słabo ruchome),

• wolne (czyli stawy właściwe)¹.

Zatem stawem można nazwać ruchome połączenia między składnikami szkieletu wewnętrznego.

W organizmie człowieka jest ponad dwieście stawów, a duża część z nich jest zlokalizowana w dłoniach i stopach. Co do zasady stawy są zbudowane podobnie — dwie (lub więcej) kości stykają się ze sobą powierzchniami pokrytymi specjalną chrząstką szklistą. Typowym elementem budowy stawu są powierzchnia stawowa (główka i panewka stawowa). Całość zamknięta jest w specjalnej torebce stawowej, wypełnionej mazią stawową, która zapewnia zmniejszenie tarcia, stabilizuje staw, zapobiega przesunięciom kości. Dodatkowo w skład stawu mogą czasem wchodzić rozmaite elementy uzupełniające i wypełniające wolne przestrzenie miedzy kośćmi — łąkotki, trzeszczki, więzadła, obrąbki, kaletki, kosmki maziowe, fałdy maziowe (2). Wraz z wiekiem chrząstka ulega zniszczeniu, w procesie starzenia staje się coraz cieńsza, mniej sprężysta, bardziej sucha i przestaje spełniać swoją podstawową funkcję jaką jest minimalizowanie tarcia.

Występuje wiele podziałów stawów u człowieka. Podziału można dokonać z uwagi na wiele czynników. Pierwszym z nich może być ilość kości łączących się w stawie, jeśli są tylko dwie, to mówimy o stawie prostym, a jeśli więcej (na przykład staw ramienny) to mowa o stawie złożonym (3). Inną możliwością podziału stawów jest liczba osi: jednoosiowe - oś biegnie poprzecznie do osi długiej łączących się kości, dwuosiowe (osie przecinają się pod kątem prostym), wieloosiowe (umożliwia ruchy w wielu płaszczyznach) oraz stawy nieregularne np. staw płaski - posiada płaskie powierzchnie stawowe, umożliwiają one jedynie przesuwanie się względem siebie - przykładem takiego stawu u człowieka jest staw krzyżowo - biodrowy. Warto szerzej omówić ten podział.

Do stawów jednoosiowych można zaliczyć stawy zawiasowe - umożliwia ruch zginania i prostowania, występują silne więzadła poboczne, przykładem u człowieka jest część ramienno – łokciowa stawu łokciowego; stawy obrotowe - powierzchnie stawowe mają kształt panewki i główki, ruch jest obrotowy względem powierzchni stawowych, przykładem jest część promieniowo – łokciowa stawu łokciowego; staw śrubowy - ruch obrotowy wokół osi podłużnej łączy się w tym stawie z równoczesnym ruchem posuwistym wzdłuż tej osi – podobnie jak przy wkręcaniu śruby. Przykładowym stawem jest staw szczytowo-obrotowy (4).

Do stawów dwuosiowych zalicza się stawy eliptyczne (kłykciowe) - umożliwiają wykonanie ruchu zginania i prostowania - wzdłuż osi poprzecznej oraz ruch odwodzenia i przywodzenia wzdłuż osi podłużnej, sumowanie ruchów daje ruch obwodzenia, przykładem w organizmie człowieka jest staw promieniowo – nadgarstkowy; stawy siodełkowate - jak nazwa wskazuje, powierzchnie stawowe mają kształt siodełka - jedna powierzchnia wklęsła, druga wypukła, przykładem w organizmie człowieka jest staw śródręczno – nadgarstkowy kciuka.

Do stawów wieloosiowych zalicza się stawy kuliste - pozwalają na dowolne ruchy: zginania i prostowania oraz odwodzenia i przywodzenia, obrót na zewnątrz i do wewnątrz, pozwala też zsumować te ruchy. Powierzchnie stawowe mają odpowiednio kształty główki i wklęsłej panewki, przykładem takich stawów u człowieka są stawy ramiennie i biodrowe.

Zakres ruchów każdego z wymienionych stawów jest uzależniony ponadto od wiotkości lub napięcia torebki stawowej, od układu i sił więzadeł. Ponadto, ruchomość stawu jest bezpośrednio związana z działaniem mięśni. Jeżeli z różnych przyczyn mięsień nie wykonuje pracy, dochodzi do przykurczów i usztywnienia stawów, które można starać się minimalizować poprzez wykonywanie odpowiednich ćwiczeń. Należy również pamiętać, że chrząstka szklista w stawach nie ma zdolności regeneracyjnej, więc czasami uszkodzenia stawów mogą być nieodwracalne.

Stawom szkodzi nadmierne obciążenie. Choć ruch, jeśli jest urozmaicony, raczej wpłynie pozytywnie na stawy, to warto pamiętać, żeby ich nie nadwyrężać. Starajmy się obciążać równomiernie stawy po obu stronach ciała, podnosząc coś ciężkiego z ziemi – uginajmy nogi w kolanach i nie pochylajmy się zanadto. Zaleca się również gimnastykę angażującą w niewielkim stopniu wszystkie stawy w organizmie człowieka. Wszystkim stawom szkodzi stres, powodujący długotrwałe napięcie mięśni, a także nieprawidłowa dieta i nadmierna ilość używek, a także długotrwały bezruch.

Lek. Maciej Pawłowski

Bibliografia:

1. http://www.wydawnictwopzwl.pl/download/204700200.pdf (dostęp z dnia 22.09.2017)

2. Gołąb B.K., Podstawy anatomii człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012

3. http://zkup.mchtr.pw.edu.pl/pom_dyd/abi/Wyk%B3ad_05_Kapita%B3_ludzki.pdf (dostęp z dnia 23.09.2017)

4. Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka. Wyd. 11(7). T. 1: Anatomia ogólna : kości, stawy i więzadła, mięśnie. Warszawa: PZWL, 1999, s. 261.

ocena: przeczytało: 2239 dodaj komentarz

dodaj do:

Tagi: stawy